Senet, borçlu kişi ya da kurum tarafından imzalanan resmi bir belgedir. Borçlu senedi imzalayarak alacaklı ile kararlaştırdıkları tarihe kadar borcunu ödeyeceğini taahhüt eder. Eğer senet kısmında borçlu değil kefil ibaresinin altına imza atılmışsa, kefil, borçlu kabul edilir. Başta protestolu ve açık senet olmak üzere birçok senet çeşidi bulunmaktadır. Senet ya da bono, emre yazılı senet ya da emre muharrer senet olarak da adlandırılmaktadır. Senet de poliçe gibi kambiyo senedidir. Kambiyo senetleri kıymetli evraktır. Tahsil edilmeleri ayrı bir hukuki sürece tabii olması nedeniyle senedin geçerlilik şartları önem arz etmektedir. Şöyle ki geçerlilik şartlarını taşımayan senet geçersiz olup hak kayıplarına neden olabilir.
Türk Ticaret Kanunu m.776-m.779 arasından bono düzenlenmiştir. Türk Ticaret Kanununa göre bir senedin geçerlilik şartlarına dikkat etmek gerekmektedir. Bu şartlar aşağıda yer almaktadır.
SENEDİN GEÇERLİ OLMASI İÇİN ZORUNLU ŞEKİL KOŞULLARI:
Senet doldururken senette mutlaka senedi düzenleyen kişinin imzası olmalıdır.
TTK md.668:”Poliçe üzerindeki beyanların el yazısı ile imza edilmesi lazımdır. Elyazısı ile olan imza yerine mihaniki herhangi bir vasıta veya el ile yapılan veyahut tasdik edilmiş olan bir şaret yahut resmi bir şahadetname kullanılamaz. Amaların el yazısı ile imzalarının usulen tasdik edilmiş olması lazımdır.”
Senette mutlaka ‘Bono’ ya da ‘Emre Muharrer Bono’, ‘Emre Yazılı Senet’ ibarelerinden biri yer almalıdır. Senet veya bono sözcüğünü senet metninde yer almalıdır.
Koşulsuz şartsız belirli bir miktarı ödeme vaadi olmalıdır.
Senet şarta bağlanamaz.Bazı sözleşmeler vardır ki koşula bağlı yapılır. Senet şarta bağlanması yasak olan bir sözleşmedir. Örneğin: “Şu kadar mal teslim edilirse şu kadar meblağ ödenecektir.” Bu ifade şarta bağlandığını göstermektedir. Senette böyle ifadeler kullanılmamalıdır.
Bonoda yer alan “ödeme vaadi” genellikle “bu bono karşılığında X, Y.’ye ...YTL -($), EURO vs.- ödeyeceğim.” şeklinde ifade edilir. (1)
Senette “bedel” kısmı hiç yazılmamışsa bu senet “bono” sayılmaz. (2)
YARGITAY 19.Hukuk Dairesi Esas: 2013/ 5099 Karar: 2013 / 8312 Karar Tarihi: 07.05.2013) ‘’Davalı vekili, davacının gerçek borcunun 3.750 TL olduğunu, bonoya yanlışlıkla 750 TL yazıldığını, yanlışlık fark edilince aynı anda 3 rakamının eklendiğini belirterek davanın reddi istemiştir. Dava konusu bononun rakamla yazılı bedel hanesinde tahrifat yapıldığı bilirkişi raporu ile saptanmıştır. Tahrifat bulunan hallerde, senetteki bedelin yazı ve rakamla yazılanları arasında farklılık bulunması halinde yazı ile olan miktara itibar edileceğine ilişkin kural uygulanamaz. Bu durumda, somut olayda senet bedelinin tahrifattan önceki hali ile yani 750 TL olarak kabulü gerekir.’’ İlgili kararda tahrifat var ise yazı kısmına itibar edilemeyeceği itibar edilmiştir.
Senedin düzenlendiği tarih mutlaka yazılmalıdır.
Senedin geçerlilik süresi 3 yıldır. 3 yıldan sonraki senetler kural olarak geçersizdir. Eğer senette keşide tarihi gösterilmezse yani senedin düzenlendiği tarih senette yer almazsa 3 yıllık sürenin ispatlanması dolayısıyla senedin geçerliliği zedelenmiş olur.
Senedin lehtarı kimse adı soyadı ve t.c kimlik numarası açıkça yazılmalıdır.
Lehdar senetteki bedelin kime ödeneceğini gösterir. Lehdar dediğimiz kişi gercek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Lehdar gerçek kişi ise adı soyadı, tüzel kişi ise unavı yer almalıdır.
ALTERNATİF ZORUNLU ŞEKİL KOŞULLARI
Bonoda “düzenlenme yeri” açıkça gösterilmiş olmalıdır. Eğer, “düzenlenme yeri” gösterilmemişse “senedi düzenleyen kimsenin adının yanında yazılı olan yer” düzenlenme yeri sayılır. Bu da senette yazılı değilse, senet “bono” niteliğini taşımaz.
Ödeme yeri mutlaka bulunmalıdır. Fakat açıkça yazılması şart değildir. Eğer bu ibare yazılmamışsa Düzenlenme yeri ödeme yeri olarak kabul edilir.
İSTEĞE BAĞLI KOŞULLAR
Senette vade yazmak zorunlu değildir. Başka bir ifadeyle senette vade yazılmamışsa da geçerli kabul edilir. Senette eğer vade yer alacak ise vade tarihi, tanzim tarihinden sonra olmalıdır.
Senette ödemenin nerede yapılacağının yazılması zorunlu değildir.
Senette bedeli nakten alınmıştır kaydı konulması zorunlu değildir.
Senette eğer bir bono ödenmezse diğer senetlerin de muaccel hale geleceğine dair kayıt konulması zorunlu olmayıp tercihe bağlıdır. Bu kayda muacceliyet kaydı denir.
Türk Ticaret Kanunu m.749/1’ e göre senet hamili (senedi elinde bulunduran), düzenleyene(asıl borçlu) karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi 3 yıldır. Düzenleyen için zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlar. Bu kapsamda örneğin; vadesi 01.01.2010 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 01.01.2013 tarihine dek talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur. Senet üç yıl içinde işleme konulmazsa kambiyo vasfını yitirir.
Vadesi geçmiş bir senedin hamili, elindeki senede dayanarak kendisinden önce gelen müracaat borçlularına başvurabilir. Bu başvuru için zamanaşımı süresi 1 yıldır. Senedin hamilinin müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı protesto tarihinden itibaren işlemeye başlar. Örneğin; protesto tarihi 10.01.2020 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 10.01.2021 tarihine dek (10.01.2021 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur.(TTK m.749/2) Örneğin senet ilk önce Zeynep’in sonra Can’ın sonra da Ali'nin eline geçmiştir. Senet şu an için Ali’nin elindedir. Ali’nin senet borcunu Can ve Zeynep’ten talep etme hakkı vardır. Bu hakkın süresi 1 yıldır.
“Hamilin cirantalar ve keşideciye karşı açacağı davalar, süresinde protesto çekilmişse protesto tarihinden, senet protestosuz ise vadeden itibaren 1 yıl geçince zamanaşımına uğrar (3). Bir cirantanın başka cirantalara ya da keşideciye karşı açacağı davalar cirantanın poliçeyi ödediği yada dava yoluyla kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren 6 ay geçince zamanaşımına uğrar.” Senet bedelini ödeyen müracaat borçlusunun kendinden önce gelen müracaat borçlusuna rücu etmesidir. Bu durumda senet bedelini ödeyen müracaat borçlusu, kendinden önce gelen müracaat borçlusuna ödeme tarihinden itibaren 6 aylık zamanaşımı süresi için talepte bulunmalıdır. (TTK m.749/3) Örneğin; ödeme tarihi 01.01.2010 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 01.01.2010 tarihine dek (01.01.2010 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur.
Eğer senet bir sözleşme ilişkisine istinaden verilmiş ise zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Yazan: Av. Gülseri Aygül
#ankaraavukat #avukat #işavukatı #şirketavukatı #senet #bono #ticarethukuky
1-) Uyar,Talih, TBB Dergisi, Sayı 74,yıl 2008, s.294
2-) Bkz., 11. HD. 20.10.1982 T. 3982/4002
3-) Bilgili,Fatih, TBB Dergisi, Sayı 81, S.5, Yıl 2009